Tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật đã được thông qua với tỷ lệ 90,38% đại biểu tán thành. Đây là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện thể chế, định hình “hạ tầng mềm” phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế và chuyển đổi số. Luật mới có cách tiếp cận toàn diện, minh bạch, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho doanh nghiệp, đồng thời tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật vốn là yếu tố nền tảng của hạ tầng chất lượng quốc gia.

Quốc hội biểu quyết thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật với nhiều điểm mới nổi bật.

Làm rõ khái niệm, nguyên tắc áp dụng thống nhất

Một trong những điểm đổi mới căn bản là hệ thống hóa, làm rõ khái niệm và nguyên tắc áp dụng tiêu chuẩn, quy chuẩn. Điều 3 sửa đổi và mở rộng định nghĩa 23 khái niệm cốt lõi như: “tiêu chuẩn”, “quy chuẩn kỹ thuật”, “đánh giá sự phù hợp”, “giám định”, “công bố hợp chuẩn”, “công bố hợp quy”…

Luật xác định tiêu chuẩn là tự nguyện, còn quy chuẩn kỹ thuật mang tính bắt buộc. Đặc biệt, một sản phẩm chỉ áp dụng một quy chuẩn quốc gia duy nhất, trừ trường hợp có quy định đặc thù, chấm dứt tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn giữa các bộ, ngành và địa phương.

Lần đầu tiên, khái niệm “hàng rào kỹ thuật trong thương mại” được luật hóa nhằm minh bạch nguyên tắc xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn, quy chuẩn, đảm bảo không tạo rào cản bất hợp lý, nhất là trong bối cảnh Việt Nam tham gia ngày càng nhiều Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) thế hệ mới.

Tư duy thể chế hiện đại, doanh nghiệp là trung tâm

Luật sửa đổi khẳng định nguyên tắc: Nhà nước định hướng - thị trường chủ đạo - doanh nghiệp trung tâm - xã hội tham gia. Điều này được cụ thể hóa tại Điều 6, 7 và 7a, với hàng loạt chính sách tăng cường đầu tư cho nghiên cứu, phát triển tổ chức đánh giá sự phù hợp, xây dựng văn hóa tiêu chuẩn, đào tạo nhân lực và vinh danh đóng góp của tổ chức, cá nhân.

Đặc biệt, Luật khuyến khích mô hình hợp tác công - tư, mời gọi hiệp hội ngành nghề, doanh nghiệp, trí thức người Việt Nam ở nước ngoài cùng tham gia xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn quốc gia. Việc bổ sung Điều 11a và 27a còn trao quyền, quy định rõ trách nhiệm cho các bên tham gia vào quá trình xây dựng tiêu chuẩn và quy chuẩn.

Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia và nền tảng số đồng bộ

Một điểm nhấn quan trọng của Luật là quy định xây dựng Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia tại Điều 8a. Đây là công cụ định hướng dài hạn, nhằm phát triển hạ tầng tiêu chuẩn kỹ thuật đồng bộ từ trung ương tới địa phương, ưu tiên tiêu chuẩn phục vụ công nghệ chiến lược, sản phẩm xuất khẩu và hội nhập quốc tế.

Đồng thời, Điều 8c quy định về cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng - một nền tảng số hiện đại, kết nối với hệ thống dữ liệu Chính phủ. Hệ thống này cho phép công khai truy cập, hỗ trợ doanh nghiệp tra cứu, áp dụng tiêu chuẩn và công bố hợp chuẩn, hợp quy một cách minh bạch, nhanh chóng, tiết kiệm chi phí và giảm gánh nặng hành chính.

Tăng tính linh hoạt, minh bạch trong đánh giá sự phù hợp

Luật sửa đổi toàn diện Chương IV, quy định rõ hơn về hoạt động đánh giá sự phù hợp, công nhận lẫn nhau và sử dụng kết quả đánh giá. Các điều khoản từ 40 đến 52 nhấn mạnh tính minh bạch, công bằng giữa sản phẩm trong nước và nhập khẩu, quyền lựa chọn tổ chức chứng nhận và bảo mật thông tin.

Đặc biệt, Điều 57 về thừa nhận lẫn nhau (MRA) tạo điều kiện thuận lợi cho xuất nhập khẩu, tiết kiệm chi phí kiểm nghiệm lại, nâng cao uy tín hàng Việt trên thị trường quốc tế. Luật cũng cho phép tổ chức trong nước, quốc tế hoặc doanh nghiệp tự thực hiện đánh giá sự phù hợp, tạo cơ chế linh hoạt mà vẫn bảo đảm yêu cầu kỹ thuật.

Thích ứng nhanh, phục vụ phát triển bền vững

Trong tình huống khẩn cấp như thiên tai, dịch bệnh, hoặc vì lý do an ninh - quốc phòng, Luật cho phép quy trình xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn được rút gọn (Điều 17, 32). Đây là thay đổi cần thiết để hệ thống pháp lý có thể phản ứng linh hoạt trước các thách thức thực tế.

Luật còn quy định cụ thể trách nhiệm của Bộ Khoa học và Công nghệ là cơ quan đầu mối xây dựng chiến lược tiêu chuẩn quốc gia, điều phối cam kết quốc tế về hàng rào kỹ thuật, đảm bảo sự thống nhất và hiệu quả trong quản lý Nhà nước.

Luật đã bãi bỏ 12 điều và một chương (Chương VI), điều chỉnh hàng loạt thuật ngữ để thống nhất, dễ hiểu, dễ thực thi. Việc thay “chứng nhận” bằng “đánh giá”, bỏ “hiệu chuẩn”, bổ sung cơ chế công bố và sử dụng dấu hợp chuẩn, hợp quy thể hiện quyết tâm tinh giản pháp lý, gắn với thực tiễn thị trường.

Tạo thuận lợi cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

Luật mới cũng bổ sung các cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận tiêu chuẩn, xây dựng quy trình sản xuất chuẩn hóa, đào tạo chuyên gia, sử dụng dịch vụ đánh giá sự phù hợp có kiểm soát. Đây là bước tiến quan trọng giúp phổ cập tiêu chuẩn hóa trong cộng đồng doanh nghiệp, thúc đẩy nâng cao chất lượng hàng hóa và năng lực cạnh tranh.

Việc bổ sung cơ chế công bố và sử dụng dấu hợp chuẩn, hợp quy cũng khuyến khích doanh nghiệp chủ động minh bạch hóa chất lượng sản phẩm. Các tổ chức đánh giá sự phù hợp được quy định rõ về điều kiện hoạt động, trách nhiệm pháp lý và nghĩa vụ bồi thường nếu gây thiệt hại cho tổ chức, cá nhân sử dụng dịch vụ.

Nguồn: Duy Trinh  - Vietq.vn